Jan leefde ongezond. Hij ging anders eten (en verloor 25 kilo)

We eten met z’n allen te zoet, teveel en te vet. Er zijn honderden dieetboeken en theorieën over eten. Maar wat werkt nu echt om gezonder te worden? Daarover praat interviewer Arjen Banach met de 58-jarige journalist Jan Heemskerk, die het boek Als Jan ’t kan schreef over hoe hij zijn leefstijl compleet omgooide. Hoogleraar en leefstijldeskundige Hanno Pijl vertelt over de nieuwste wetenschappelijke inzichten op het gebied van gezonde voeding.

Liever lezen dan luisteren?

Voice-over:Zomaar besluiten om anders te gaan eten en een paar jaar later voel je je fit en ben je 25 kilo kwijt. Kan dat? Ja, dat kan. Presentator Arjen Banach hoort vandaag van journalist Jan Heemskerk hoe hij dit aanpakte. Ook schuift hoogleraar en leefstijldeskundige Hanno Pijl aan, die ons vertelt wat de nieuwste inzichten zijn over gezond eten. Dit is een podcast van Zilveren Kruis.

Arjen:Ja, Jan, allereerst hartelijk welkom in deze podcast.

Jan: Nou dank je wel.

Arjen:  Ik zou allereerst eens even met je terug willen naar het moment dat jij voor het eerst besefte hé ik moet eigenlijk iets doen met mijn voeding, met mijn leefpatroon. Kan je dat nog herinneren dat die dag aanbrak?

Jan: Ja, nou het was eigenlijk meer mijn vrouw die vond dat ik iets moest doen. Wij waren op een feestje en zij ontmoette daar een hele leuke diëtiste, heeft daar een gezellig gesprek mee, we komen 's avonds thuis, we liggen in bed en ze begint ineens tegen mij te praten dat ik misschien toch eens naar een diëtist moet. En dan komt het ergste, dat ze me toch zo dik niet zo aantrekkelijk meer vindt. Het is midden in de nacht dit, hè uit het niets komt dit ineens binnenvallen. Dus ik, toch nog wel enigszins in de war en een beetje gepikeerd, beloof dat maar, want ik had zoiets ja, oké ik heb een beetje zware botten en er zit hier en daar een klein welvaartsrandje maar zo erg is het allemaal niet. Nou maar goed, ik zeg weet je wat, we gaan naar die diëtist van jou en dan weten we het in één keer. Nou, dat werd een, voor mij dan, dramatisch bezoek, ik bleek … Ik dacht zelf, wat zal ik nou wegen, poeh 95 of zo, daar had ik zo'n soort van gevoel bij, maar dat bleek dus 110,9 kilo te zijn. Vet, of een buikomvang van 113 cm, allemaal vreselijke bloedwaarden, bloeddruk veel te hoog. Dus uit pure schrik en doodsangst, zo gek wil ik het wel maken, ben ik begonnen aan een nieuwe leefstijl.

Arjen:Maar voelde je je op dat moment ook, want je zegt ja, ik voelde me niet per se heel slecht, zat je goed in je vel destijds wel?

Jan: Ja, dat vind ik moeilijk om achteraf te bedenken of ik toen goed in mijn vel zat. Je zag er niet veel aan, gewoon zo'n gezette kerel met een buikje, zoals je ze op straat tussen hier en 100 meter 20 keer tegenkomt. Nee, je kunt heel lang door met het gevoel van oké, het is wat zwaarder om de trap op te komen want mijn knieën doen zeer als ik de trap opga, het is wat… De katers worden wat lastiger te hanteren, het is alles… Maar nee, uiteindelijk moet je het halen uit het besef dat wat je aan doen bent, echt heel ongezond voor je is.

Arjen:  Dus eerst echt een soort van, ja bijna een soort ontkenning, maar als je het dan echt onder ogen komt, dan weet je: je moet in actie komen. Naast jou zit diabetoloog Hanno Pijl, ook welkom aan jou natuurlijk in de podcast, Hanno.

Hanno: Dank je wel.

Arjen:Dit verhaal wat je zo hoort van Jan, dat zou jou vast niet onbekend ter ore komen?

Hanno: Nee, helemaal niet. Jan zegt, denk ik, een aantal hele interessante dingen en één van de dingen die me echt opvallen is dat hij zegt van ja ik, ik was eigenlijk een hele normale man, hè, dus ik… Er lopen van allerlei mensen op straat die net zo eruitzien als ik en die hetzelfde leven als ik, en dat wordt als normaal gezien, hè in de maatschappij in de samenleving van vandaag. Dat komt omdat we in de laatste 50 jaar steeds meer op een verkeerde manier zijn gaan leven en daardoor worden ook veel mensen te zwaar. En dat wordt dus ook, op een bepaald moment wordt dat de norm. Je ziet van allerlei mensen op straat die er net zo uitzien als jij en dan denk je: goh, na joh zo hoort het dan kennelijk, ik hoef eigenlijk niets te veranderen want iedereen, de rest van de mensheid ziet er ook zo uit. Dat is dus een totale misperceptie. En een ander interessant ding is dat die zegt van ja goh, ik kan eigenlijk niet zo goed zeggen of ik me nou goed voelde of niet op dat moment. En dat komt denk ik omdat je, en dat zegt hij ook, hè je groeit langzaam naar zo'n situatie, naar zo'n ongezonde situatie toe, door de dingen die je verkeerd doet. Doordat het zo langzaam gaat, heb je niet in de gaten dat je je absoluut niet optimaal voelt. Wat ik eigenlijk graag van Jan zou willen horen, is: nadat hij – en tot op zekere hoogte heb ik het eigenlijk al gehoord maar misschien nog explicieter – nadat hij die interventie bij zichzelf heeft tot stand gebracht, ging hij zich toen veel beter voelen en ontdekte hij toen hoe suboptimaal, zullen we maar zeggen, hij zich voelde voor die interventie.

Jan: Op zich een leuk verhaal. In Amsterdam, als ik hier op bezoek moest bij mensen voor op het werk, was ik altijd woedend als ik de auto niet voor de deur kon parkeren, waardeloze rotstad met je drukte en dan overal vuilniswagens in de weg en alles is opgebroken. Ik heb het wel eens gedaan, dat ik dan niet op tijd bij een afspraak kon komen, dat ik die mensen heb gebeld, gezegd: ik kom niet want ik kan u niet bereiken, het spijt me. Ik ga weer naar huis toe. Zo erg. En nu, als ik hier moet zijn, sta ik 2 kilometer verderop en die pak ik gewoon even mee, dat is helemaal niet een probleem. Ik ga gewoon naar een plaats in Amsterdam waar wel parkeerplaatsen zijn, en loop naar het centrum toe. Een totaal andere perceptie. Maar hoe vaak ik me niet kwaad gemaakt heb, omdat ik niet binnen 30 meter van iemands voordeur kon gaan staan. Daar schaam ik me wel een beetje voor dat ik dat gedaan heb. Maar dat heb ik echt gedaan, mensen afgebeld. ‘Ik kan niet bij u komen, dat is onmogelijk. Ik ga naar huis weer.’ Dat soort rare dingen doe je.

Arjen:  Je bent de reis eigenlijk begonnen bij een diëtiste. Wat waren nou de eerste stappen die je daar hebt gezet? Als we even kijken naar het voedingspatroon. Waar moest jij gaan veranderen?

Jan: Nou het eerste is dat je een soort Pledge of Allegiance doet, je hebt een soort van: ben je bereid hier iets aan te doen, want anders verspil ik mijn tijd niet aan jou. Dat was een beetje de toon die werd aangeslagen tegen mij. Nou, dat was wel lekker meteen. Meteen de harde cijfers erbij, de situatie zoals die is. ‘Wil je dit aangaan, nou ja dan gaan we op basis van wat we … Dan gaan we je eetpatroon volgen.’ Dat is de eerste stap, dus wat eet je nu, alles opschrijven, gewoon doen zoals je altijd doet. Maar dat doe je natuurlijk niet meer want je schaamt al dood als je…. Maar goed, laten we zo zeggen, eerst, er komt een soort van verslag van wat je nu doet, wat eet je nu, hoeveel vlees eet je nu, wat voor slechte en goede dingen eet je, wat doe je al goed, wat moet er nog beter? En op basis daarvan, dus op basis van je calorie-intake, maar ook je eetpatroon, wordt er een nieuw alternatief eetpatroon voor je voorgesteld. In mijn geval stond daar bijvoorbeeld nog ietsje meer vlees op dan eigenlijk verstandig, maar gewoon als een soort van, hoe zeg je dat, ontvlezen, afkicken. Dan krijg je uiteindelijk een soort maandmenu. Ik doe het altijd nog, aan vrienden geef ik dat, als je wil beginnen, het is eigenlijk een soort van, ja ik mag het geen schijf van vijf meer zeggen geloof ik, maar daar heeft het gewoon nog heel veel van weg. Met geringe, je eet… Het is helemaal geen trucs, het is ook geen dieet, het is helemaal geen poedertjes of gedoetjes, het is gewoon normaal eten, minder. En dat is het, punt. En dat is het nog steeds. Ik zit ‘s ochtends nog met een bakkie havermout of yoghurt met fruit, tussen de middag een paar bruine boterhammetjes met gezond beleg, en 's avonds een gewone normale, ik zou bijna zeggen… Nou mijn vrouw doet ook mee, die is er ook nog en die wil nog wel eens tijdje dan veganistisch eten, dus laten we zeggen twee, drie dagen per week is dan veganistisch. En wel veel meer minder vlees, geen zuivel meer, nou maar in feite zou je er verbaasd van staan hoe weinig je maar hoeft te doen, ten opzichte van je vroegere dieet. En het is leuk, want je kunt… Ook daar weer veganistisch eten, dat had ik vroeger, ik heb een broertje die is nog steeds allergisch als we te veel groente bij de kerst eten, want die vindt dat alleen maar konijn, lam en ander vlees mag zijn. Terwijl ik denk ja maar ja, een gegrilde bloemkool is heel lekker, gebarbecued. Dus je ontdekt ook eigenlijk weer, als je er een beetje voor openstaat, dat is het altijd, dan ontdek je ook weer van hoe ontzettend lekker… Gisteren hadden we een beetje pasta, volkorenpasta, met alleen maar champignons, alleen maar paddenstoelen, daar gaat geen vlees aan te pas. Heerlijk zitten eten.

Arjen:Ja, ja. Hanno, als we naar jou mogen gaan. Wat zijn nou, wat belangrijke zaken die je in acht moet nemen als we het hebben over gezonde voeding?

Hanno: Nou er zijn drie elementen wat mij betreft als het gaat om gezonde voeding. In de eerste plaats zo min mogelijk bewerkt voedsel. Wat bedoel ik daar nou mee: bewerkt voedsel is voedsel dat is samengesteld, daadwerkelijk samengesteld door de industrie, dus onbewerkt voedsel is eigenlijk voedsel dat door de aarde wordt voortgebracht en dat bedoeld is, ook in onze evolutionaire geschiedenis, als ons eten. Daarbij aangetekend dat melkproducten, dat zijn, kan je zeggen, minimaal bewerkte voedingsmiddelen. Dus melkproducten kunnen wel passen in een, wat mij betreft, in een gezond eetpatroon. Maar daar houdt het dan ook ongeveer op. Hè, alle nog meer bewerkte en vooral volledig door de industrie samengestelde producten, moet je zo veel mogelijk proberen te vermijden. Dat is één ding. Het tweede is: zo veel mogelijk variëren. Er zijn ook, van onbewerkte producten is er niet één of twee die alle voedingsmiddelen in zich hebben die nodig zijn voor een gezond lijf. Dus zo veel mogelijk variëren. En het derde is: niet te veel. En niet te veel, dat is natuurlijk een lastig begrip. Hè, wat is dan te veel? Maar je kunt eigenlijk zeggen dat een belangrijke maatregel die je daar kan nemen is: ga nou niet de hele dag door grazen. Dus er zijn tegenwoordig heel veel mensen die niet drie keer per dag eten maar die zes of zeven of acht keer per dag eten, doordat ze continu tussendoor dingen erbij nemen. En daarvan weten we steeds meer dat dat niet gezond is. Dat ons hele fysiologische systeem daardoor voortdurend is afgestemd eigenlijk op een situatie waarin we voeding aan boord hebben, terwijl het heel gezond is om door periodes heen te gaan, fysiologisch, die zonder voeding zijn.

Arjen:  En vanuit die opvatting zijn er natuurlijk de laatste jaren allerlei nieuwe stromingen ontstaan over hoe om te gaan met voeding. Hè dan hebben we, vegan is ondertussen helemaal hip, paleo horen we, intermittent fasting, daar hadden we het net misschien wel over. Kan je daar iets over zeggen? Is het nou goed of slaan we daar in door, wordt het een hype?

Hanno: Of veganistisch beter is dan paleo bijvoorbeeld of mediterraan, daar kun je een hoop vraagtekens bij zetten, dat weten we eigenlijk niet precies. Hoewel, ik denk dat de meeste wetenschappelijke evidence er is dat wat we mediterrane voeding noemen, onbewerkte mediterrane voeding, dat dát eigenlijk misschien wel de meest ideale manier van eten is. Daar zit dus wel vlees en vis in, dat is niet veganistisch. Maar in, zeg maar in hele matige hoeveelheden en die voeding bestaat vooral uit groenten en fruit en noten. Dan dus matige hoeveelheden vlees en vis. Olijfolie lijkt toch echt wel een gezond aspect van die mediterrane voeding. Als je daar een soort mix van maakt, en veel varieert, dan is dat misschien wel de meest gezonde vorm van eten.

Jan: Ik wil wel graag weten, want ik zit te denken terwijl Hanno vertelt, we hebben het nu over wat het beste zou zijn, maar ik ben nog… Hè, veel, veel verder terug: het gaat erom dát je een stap maakt. En dan is het fantastisch als het ook een hele uitgebreide en goede is. Ik bedoel wij zijn er ook thuis een beetje heen gegroeid, en nu zitten we redelijk in de buurt van dat mediterrane ding denk ik. Ik weet wel een heleboel linzen en kikkererwten en weet ik wat allemaal niet erbij. Maar ik zou zeggen dat is voor later. Kom nou eerst eens tot besef dat je al vrij makkelijk, als je maar geen bewerkt voedsel neemt, ben je eigenlijk al zo’n ongelofelijk stap aan het maken, neem die nou eerst. En ga dan eens kijken of je vegan of mediterraan of wat dan ook wilt, want… Vaak gaan we het over een aspect hebben van een onderwerp, terwijl ik denk: daar ben je nog helemaal niet. Je bent, je zit elke dag BigMac's weg te klappen nog. Misschien moeten we… Begin maar eens dat niet te doen. Gewoon leren eten, met gewone lekkere dingen, noten, peulen alles erbij. Alle gezonde voeding die er is. In het begin, komt ook weer zo'n weerstandreflex, want het is geen processed foods, zijn het allemaal niet. Geen bewerkt voedsel wat we gewend zijn. Drie keer witte bolletjes kaas van de NS, was ik vroeger gek op. Een wit bolletje kaas. Maar je leert weer echt eten. Je leert ook hoe echt eten smaakt. Je leert hoe je echt eten verteert, je leert wat een energie het geeft, hoe weinig je er eigenlijk van nodig hebt om het goed te doen. Alles is beter.

Arjen:  Hanno, hoe kijk jij aan tegen koolhydraten?

Hanno: Ik denk dat mensen eigenlijk gemaakt zijn om koolhydraten te eten, alleen we eten de verkeerde op dit moment. Dus het gaat, alweer, om bewerkte koolhydraten en dat betekent geraffineerde, dus koolhydraten komen in ons voedsel voor een heel belangrijk deel uit granen en die granen dat zijn dingen daar zit een vliesje omheen en dat vliesje, binnen dat vliesje zitten heel veel nuttige voedingsstoffen, dus vezels en zogenaamde micronutriënten, dus mineralen en vitamines. Wat we doen bij het bewerkingsproces is dat we dat vliesje eraf halen. Dus dan hou je eigenlijk alleen maar zetmeel over, of suiker, en dat moet je dus niet doen. Je moet als je graanproducten eet, als je koolhydraten eet, dan moet je de onbewerkte koolhydraten nemen. Dus als het om brood gaat bijvoorbeeld, neem nou echt volkorenbrood. En pas op: volkorenbrood is niet hetzelfde als bruin brood. Heel veel bruin brood is bruin omdat er kleurstof in zit. Dus volkorenbrood moet er echt op staan als volkoren, want dat is brood waar de volle granen gebruikt worden voor het maken daarvan.

Arjen:Volkorenpasta dus ook?

Hanno: Volkorenpasta ook.

Arjen:Rijst?

Hanno: Zilvervliesrijst, dus bruine rijst in plaats van witte rijst. Dat zijn echt, dat is echt belangrijk.

Arjen:En vetten? Er wordt vaak gezegd vet is slecht. Ik denk dat bij frituurvet dat misschien het geval is, maar bij olijfolie minder.

Hanno: Ja, olijfolie is heel goed. Daar weten we… Hè, dat is ook wetenschappelijk goed onderbouwd. En bijvoorbeeld visvet is ook heel goed. Daar zitten omega 3 vetzuren in en daar moet je ook voldoende van binnenkrijgen wil je je lichaam in balans houden.

Arjen:  Misschien nog één aspect en dat is natuurlijk suiker en is dat dan ook echt zo slecht?

Hanno: Ja, suiker eten we veel te veel. We eten in Nederland ongeveer 50 kilogram suiker gemiddeld notabene, per persoon per jaar. Moet je voorstellen hoe veel dat is en we weten eigenlijk steeds beter dat suiker in die hoeveelheden, dat dat echt niet goed is voor ons, want die bakken met suiker die we naar binnen werken, die, ja die leiden uiteindelijk tot ziekte.

Arjen:  Tot slot heren, zou ik nog even met jullie gaan naar de uitkomsten misschien van dat voedingspatroon en daar anders mee omgaan, want het is natuurlijk waarschijnlijk ook wel het geval dat als je anders met je voeding omgaat, je waarschijnlijk wat meer energie ervaart, misschien ook wel meer gaat bewegen. Misschien wel betere relaties hebt, misschien kan je dat verband zelfs wel trekken. Kan jij er iets over zeggen, want volgens mij is het daar wel bij jou begonnen, Jan, wat het allemaal voor de rest voor jou heeft betekend, voor het totaalplaatje, hoe jij in je vel zit?

Jan: Ja, nou ja, inmiddels is mijn vrouw bang dat ik bij haar wegga.

Arjen:  Hanno, kan jij daar nog iets over zeggen?

Hanno: Nee, ik heb heel veel voorbeelden in mijn praktijk van mensen die hun voedingspatroon structureel hebben omgegooid en die zich een ander mens voelen. Die zich werkelijk, dat zeggen ze ook vaak tegen me, die zich herboren voelen. Dat is voor mij ook ongelofelijk leuk om te horen. Dat is eigenlijk de beste beloning die je kan krijgen voor mijn adviezen voor mijn patiënten. Als ze bij me terugkomen en zeggen van goh, ik voel me gewoon echt een herboren mens. En dat zegt Jan ook. Hè dus Jan is zeker geen uitzondering.

Arjen:  Hanno en Jan mag ik jullie hartelijk danken voor jullie kennis en inspiratie. Ik denk dat veel mensen dit wel aanzet tot denken, dus dank jullie wel voor jullie bijdragen.

Hanno: Heel graag gedaan.

Voice-over:Bij Zilveren Kruis telt alles mee als het om gezondheid gaat. Van genoeg bewegen en ontspannen tot gezonde voeding en goed slapen. Maar ook de omgeving waarin je woont en werkt en de dierbaren om je heen. Zelf aan de slag met het totaal plaatje van jouw gezondheid? Ga naar zk.nl/magazine voor praktische tips, handige tools en meer inspirerende podcasts.