Is de rek eruit bij je medewerkers?

Liever lezen dan luisteren?

Margriet Sitskoorn: Die hersenen hebben maar wel een beperkte hoeveelheid energie, dus hoe meer je van ze vraagt dan komen ze een beetje onder druk te staan. En als je te veel van ze vraagt, dan kan die druk te veel worden.

Arjen Banach: Iedereen wil het, maar de kans is groot dat je er het afgelopen jaar op hebt ingeleverd: veerkracht. En hoewel die term soms klinkt als een ongrijpbaar stofje, dat je nu eenmaal wel of niet hebt, is dat slechts gedeeltelijk waar. De wetenschappelijke term voor veerkracht is namelijk: neuroplasticiteit. En volgens neurowetenschapper Margriet Sitskoorn kun je dat trainen. Ik loop vandaag met haar door het park om te verkennen hoe je neuroplasticiteit van je medewerkers kunt stimuleren. Margriet, we zijn in het prachtige bos bij de Tilburgse campus. Klopt dat?

Margriet Sitskoorn: Ja, dat klopt.

Arjen Banach: Nou, welkom ook in de podcast. En ja, je kunt het je bijna niet voorstellen maar misschien zijn er nog mensen die Margriet niet kennen. Zou je aan die luisteraars even kunnen vertellen wie je bent en wat je doet?    

Margriet Sitskoorn: Ja, ik ben Margriet Sitskoorn, ik ben hoogleraar Klinische Neuropsychologie. En mijn specialisatie is hoe je de hersenen kunt aanpassen om beter te functioneren, gelukkiger te functioneren. 

Arjen Banach: Kijk. Nou, en dat is natuurlijk iets wat ook in deze tijd, deze uitdagende tijden bijzonder interessant is. En je hersenen aanpassen, waarom is dan een gezond brein eigenlijk belangrijk? Zou je ons daar iets over kunnen vertellen?

Margriet Sitskoorn: Ja, een gezond brein is belangrijk omdat je hersenen eigenlijk alles veroorzaken wat je denkt, doet of voelt. Dus het is maar een klein orgaan, maar natuurlijk met een enorme betekenis. Dus daarom is het zo belangrijk om je hersenen ook gezond proberen te houden. Het is natuurlijk daarin wel belangrijk om te weten dat die hersenen zich voortdurend proberen aan te passen. En dat aanpassingsvermogen is groter als je bepaalde dingen doet en je hersenen gezond houdt.

Arjen Banach: Aha, oké. Dus net als een spier kun je dat trainen? 

Margriet Sitskoorn: Dat kun je net als een spier trainen. Dat heet dus neuroplasticiteit. En ja, veel mensen weten dat niet, maar eigenlijk maken je hersenen voortdurend nieuwe cellen aan, verbindingen tussen die cellen aan. En omdat ze dat doen veranderen de structuren in de hersenen, zou je kunnen zeggen. Maar zou… [Lachend:   Ik word afgeleid; het lijkt wel een apenbos, man.

Arjen Banach: Ja, jij hebt ons hier mee naartoe genomen Margriet, dus dat hoort er allemaal bij.

Margriet Sitskoorn: Het zijn overal heftige geluiden in het bos. 

Arjen Banach: Ja, de orang-oetans komen naar beneden. Nu nog een hond erbij.

Margriet Sitskoorn: Ja. 

Arjen Banach: Het is gezellig in het bos, maar gelukkig droog. We gaan verder.

Margriet Sitskoorn: Oké. Dus die hersenen, die passen zich voortdurend aan – dat is wat we neuroplasticiteit noemen. En omdat hersenen dat kunnen omdat ze nieuwe cellen aanmaken, nieuwe verbindingen aanmaken, leer je nieuwe dingen, kun je nieuwe dingen. En daardoor kun je bijvoorbeeld ook veerkracht ontwikkelen. 

Arjen Banach: Oké, dus er is eigenlijk constant een ongoing process in onze hersenen gaande. En ja, waar ik dan wel even benieuwd naar ben: we gaan er langzaam afscheid van nemen, maar we hebben natuurlijk een heel bijzondere, veelbewogen anderhalf jaar achter de rug, kun jij een beetje duiden wat dat met onze bovenkamer heeft gedaan?  

Margriet Sitskoorn: Ja, ontzettend veel. Want wat heeft corona veroorzaakt? Het is eigenlijk dat we allerlei automatismen hebben moeten doorbreken. En dat is moeilijk. Want we hebben door de jaren heen van alles ontwikkeld, door dingen vaak te doen. Dan ontwikkel je bepaalde verbindingen in de hersenen, en hoe sterker die verbindingen worden hoe makkelijker het wordt om die dingen te herhalen. En zo worden dingen automatismen. Maar door corona moesten zelfs dingen veranderd worden waarvan we dachten: die zullen nóóit veranderen. Dus we gingen niet meer naar kantoor, we konden niet meer sporten, we mochten mensen niet meer knuffelen. Dus dat is eigenlijk een enorme opgave voor die hersenen, om daar in mee te gaan, om die nieuwe patronen te ontwikkelen.  

Arjen Banach: Oké, dus daarin zijn we enorm uitgedaagd. En wat doet het dan met ons brein? Wat is het gevolg daarvan, dat ons brein het daar moeilijk mee heeft?  

Margriet Sitskoorn: Nou ja, dat levert dus eigenlijk stress op. Die hersenen kunnen heel veel, en die doen ook heel veel, maar die hersenen hebben maar wel een beperkte hoeveelheid energie. Dus hoe meer je van ze vraagt, ja dan komen ze een beetje onder druk te staan. En als je te veel van ze vraagt dan kan die druk te veel worden. En in het begin van covid, toen dachten we natuurlijk: nou, dit duurt maar even, en we pakken het met zijn allen op. En toen werd het langer, en het werd langer, en het werd langer. En dát vergt nog meer. Want waar de hersenen eigenlijk moeilijk mee om kunnen gaan, dat is onzekerheid. En afgelopen anderhalf jaar hebben we toch behoorlijk wat onzekerheid gekregen.

Arjen Banach: Ja.  

Margriet Sitskoorn: Dat kost veel energie. En als dat veel energie kost, dan gaat dat meestal ten koste van iets anders.  

Arjen Banach: Oh, oké. Dus daarmee zeg je eigenlijk dat het proces van die verandering, die uitdaging die we door hebben moeten maken, dat is eigenlijk lastig voor onze hersenen. Maar dat komt dan weer tot uiting in allerlei andere verschillende gebieden?  

Margriet Sitskoorn: Ja, het kan bijvoorbeeld zijn dat je motivatieverlies hebt, dat je dat ervaart. Dat je in het begin… Nogmaals, wat ik zei, de schouders gingen eronder, we gingen er tegenaan. Maar toen het alsmaar bleek te duren, dat je motivatie achteruit ging, of dat je stemming minder wordt of dat je sneller opvliegend bent of dat je concentratie minder wordt. Dus dat zijn eigenlijk best wel veelvoorkomende dingen die gebeuren in die tijd dat er zo veel van je gevraagd wordt.  

Arjen Banach: Ja.  

Margriet Sitskoorn: Aan de andere kant is het denk ik ook heel nuttig om eens te denken: wat heeft het me gebracht? Want het heeft je niet alleen maar dingen gekost over het algemeen, het kan je ook dingen gebracht hebben. Bijvoorbeeld, je hoefde niet in de file staan, je kon wat langer in je bed blijven, je hebt meer contact gehad met je kinderen, bijvoorbeeld. Nou, je bent tot de ontdekking gekomen wat je wél fijn vindt en wat net helemaal níet.  

Arjen Banach: Ja.  

Margriet Sitskoorn: En dat is ook heel erg belangrijk, om daar eens bij stil te staan, en dat te onderzoeken voor jezelf. 

Arjen Banach: Ja precies, interessant. En het goede nieuws is dus ook: het is niet alleen maar de externe omstandigheid – laten we bijvoorbeeld even covid pakken – die dan jouw hersenen verandert, maar jijzelf hebt ook nog een stukje invloed op je hersenen kunnen veranderen, die neuroplasticiteit.

Margriet Sitskoorn: Ja, enorm. Hoe jij ontwikkelt, wat jij leert, wat jij kunt, wat jij voelt, hoe jij doet, is eigenlijk altijd een interactie tussen aan de ene kant je genen – dat materiaal wat je van je ouders hebt meegekregen – en aan de andere kant de omgeving. En op die omgeving, daar heb je eigenlijk heel veel invloed op. Covid en die pandemie, dat was totaal buiten onze invloedssfeer natuurlijk, maar andere dingen kun je wel beïnvloeden. Je kunt wel kijken naar wat bij jou past, wat jij wilt ontwikkelen, wat jij nog niet ontwikkeld hebt maar eigenlijk wel zou moeten. Dat soort dingen kun je aanpakken, door je bloot te stellen aan een nieuwe soort omgeving. Want waar jij je aan blootstelt, dat is wat ontwikkelt in de hersenen. En ik moet er wel bij zeggen: dat geldt voor positieve en negatieve dingen.  

Arjen Banach: Oh? Oké. Hoe zit dat dan?  

Margriet Sitskoorn: Nou ja, als jij je veel blootstelt aan schaken, debatteren en voetballen, dan ontwikkelen de hersennetwerken zo dat jij beter kunt schaken, debatteren en voetballen. Maar als jij je veel blootstelt aan negativiteit of aan schelden, ja dan zijn dat dingen die steeds beter ontwikkelen. En dan gaat bijvoorbeeld schelden je ook steeds beter af.  

Arjen Banach: Hm oké, dus daar moet je ook eens even op focussen. Als je dan kijkt naar: waar besteed ik eigenlijk mijn tijd aan, zijn dat de dingen die ik graag beter wil ontwikkelen, of sluipen er dingen in die ik liever niet wil, heel simpel gezegd.  

Margriet Sitskoorn: Inderdaad. Alleen maar zeggen van ‘ja, zo ben ik nou eenmaal’, ja in mijn vakgebied bestaat dat eigenlijk niet. Want je bent zo omdat je bepaalde dingen ontwikkelt, omdat je je blootstelt aan bepaalde dingen. En dat betekent niet dat je alles in de hand hebt zelf, of dat je alles maar kunt ontwikkelen. Dat is niet wat ik zeg. Ik zeg ook niet dat je het altijd maar alleen moet doen; bij sommige dingen heb je gewoon hulp nodig. Maar het betekent wel dat waar jij je aan blootstelt, dat zal meer ontwikkelen. En waar je je niet aan blootstelt, ontwikkelt niet.  

Arjen Banach: Kijk, dat is in ieder geval ook iets opbeurends. Maar oké, dus je hebt invloed, maar hoe kun je dan ook zorgen dat het zo veel mogelijk even binnen je invloedssfeer komt te liggen? Dat je ook echt merkt: nu ga ik aan de slag met mijn hersenen? Want het lijkt me misschien makkelijker gezegd dan gedaan.

Margriet Sitskoorn: Ja, dat is het zeker hè, want het is zeker geen quick fix. Die hersenen, ja die hebben tijd nodig om te ontwikkelen. Dus over het algemeen betekent het dat je iets veel moet doen of je vaak aan iets moet blootstellen of iets veel moet oefenen, om het goed te laten ontwikkelen. Maar er zijn ook wat algemene dingen te melden die er eigenlijk voor zorgen dat je hersenen goed ontwikkelen. En ik heb dat samengevat in een boek, dat boek heet: ‘Ik2, de beste versie van jezelf’. En daar staat een programma in. En in dat programma staan eigenlijk allemaal onderdelen die je zelf kunt doen, op een heel makkelijke manier, om ervoor te zorgen dat je gebruik maakt van die neuroplasticiteit van je hersenen. En met name ook vaardigheden ontwikkelt die te maken hebben met veerkracht.

Arjen Banach: M-hm. Hé, en even één tipje van de sluier? Wat is iets wat we ook nog in de thuiswerksituatie, wat nu nog eventjes het geval is, wat we daarin zouden kunnen doen?  

Margriet Sitskoorn: Nou bijvoorbeeld, stel je bloot aan nieuwe dingen. En daarmee bedoel ik niet meer van hetzelfde, dus niet nog een ander dossier of zo, of een andere cliënt – want dat is meer van hetzelfde wat je al doet. Maar ik bedoel daarmee, echt nieuwe dingen. Dus heb jij je altijd al willen verdiepen in geopolitiek of in macramé-en, het maakt mij niet uit wat je hobby’s zijn of waar je interesse in hebt, heb je dat altijd al willen doen? Ga dat doen, stel je daaraan bloot. Je blootstellen aan nieuwe dingen is ontzettend belangrijk voor die hersenen. En iets anders wat zeker in deze tijd enorm belangrijk is: probeer jezelf ook eens te trainen in open-mindedness. Dus niet alleen maar jezelf blootstellen aan informatie die lekker voelt of die al goed bij je past, maar zoek nou eens net de dingen op waar je niks van weet, die niet bij je passen, waartegen je eigenlijk misschien zelfs een beetje aversie hebt omdat het ver staat van wat jij altijd al dacht.  

Arjen Banach: Ja.  

Margriet Sitskoorn: Nou, dat zijn heel makkelijke manieren om je bloot te stellen aan nieuwe dingen, en op die manier je hersenen uit te dagen en te ontwikkelen.  
Arjen Banach: Oké, interessant. Nou zou je zeggen dat die plotselinge omslag of dat grootschalige experiment waar we in zijn gedrukt met z’n allen, van dat thuiswerken, dat dat dan toch iets nieuws doen is.

Margriet Sitskoorn: Zeker.  

Arjen Banach: Alleen, vanuit mijn positie denk ik dan een beetje te kunnen concluderen dat we daar ook een beetje in zijn blijven hangen, in plaats van dat we ook in die fase nieuwe dingen zijn gaan proberen. Hoe zie jij dat?

Margriet Sitskoorn: Ja, ik ben het daar wel over het algemeen mee eens. Wat je daarin ziet is eigenlijk dat je daarin gedwongen wordt tot bepaalde dingen. En dat is altijd wat moeilijker, hè. Je kan toch meestal het beste iets ontwikkelen als je ook gemotiveerd bent om die dingen te ontwikkelen. Dus ik zou zeker ook dingen zoeken waar je gewoon een goed gevoel bij hebt. En of dat nou hardlopen is of… nou ja, ik hou zelf van borduren bijvoorbeeld – dat maakt niet zo veel uit. Ja, doe dat soort nieuwe dingen die je motivatie ook hebben. Dat is altijd wat beter vol te houden dan dingen waartoe je gedwongen wordt.   

Arjen Banach: Ah oké, dat is inderdaad een interessante. Dus het was niet per se het nieuwe iets waar we op zaten te wachten met z’n allen. Nou, dat bleek ook wel.

Margriet Sitskoorn: Nee maar toch wel, ook al is het niet het nieuwe iets, het onverwachtse van dit tijdperk kan ook eigenlijk ten goede zijn voor de hersenen. Op het moment dat jij kunt beseffen: nou dit is nu, dit moet ik nu, hoe ga ik hiermee om, wat zijn de goede dingen die ik eruit kan halen – dat is toch ook een insteek die eigenlijk heel positief kan zijn voor de hersenen.

Arjen Banach: En als we het nou eens een beetje richten op het werkgeverschap? Stel, je bent leidinggevende, of misschien gewoon een medewerker in je team, en je zegt: ‘We moeten hier eens met elkaar aan de slag. En als ik nu zo hier dit verhaal hoor van Margriet, dan zijn we onze hersenen volgens mij niet optimaal aan het gebruiken.’ Wat zou je nou binnen je werk in ieder geval, anders kunnen doen om te zorgen dat je die hersenen wat meer gaat trainen?  

Margriet Sitskoorn: Wat je dus naast het blootstellen aan nieuwe dingen zou kunnen doen is: bewegen. We zijn het nu natuurlijk al aan het doen.  

Arjen Banach: Ja.  

Margriet Sitskoorn: Tilburg University ligt in een prachtig bos hè, dus hier is het erg makkelijk. Maar het zou voor werkgevers ook erg goed zijn om de werknemers in staat te stellen om door de dag heen echt te kunnen bewegen. Je ziet dat sommige bedrijven, die hebben al een gym bij het bedrijf bijvoorbeeld. Maar ook als dat niet is, dan kun je natuurlijk van alles verzinnen om niet uren achter elkaar achter je bureau te zitten, maar tussendoor te bewegen. We weten dat dat eigenlijk direct goed is voor je hersenen, en de kwaliteit van je werk maar ook van je leven ten goede zal komen.   

Arjen Banach: Ja oké, dus dat zijn dan die beweegmomenten. En als je die dan nu even in dat remote of hybride tijdperk van werken pakt, dan denk ik gelijk van: hé, dan is het eigenlijk raar dat we onze agenda ook gelijk alleen maar volplannen, dan moet je eigenlijk ook met elkaar een momentje hebben dat je zegt: dan gaan we niet aan het werk.
Margriet Sitskoorn: Ja, dat moet je zeker doen. Ikzelf doe dat regelmatig eigenlijk in mijn agenda. Ik blokkeer dingen ertussendoor, of ik laat wel automatisch… Want ook heel vaak worden automatisch afspraken van een uur gemaakt, maar ja, dat is heel raar, dat omdat dat het makkelijkste is te plannen… Technisch in je agenda gebeurt dat ook. Maar je zou dus kunnen zeggen: we plannen een uur, maar we doen niet langer dan drie kwartier, bijvoorbeeld. Zodat iedereen ook tussendoor even kan bewegen. Want wat je nu merkt, met name als je met Teams of Zoom of wat dan ook met elkaar praat, dat is dat alles maar achter elkaar wordt doorgepland. En ja, dat is eigenlijk helemaal niet goed om dat dag in dag uit te doen.

Arjen Banach: Nee, want dan rook je je brein op. Of eh…

Margriet Sitskoorn: Nou ja, daar komt het wel op neer. Ik bedoel, je moet continu én zitten én switchen, en niks anders kun je tussendoor doen. Nou, dat is natuurlijk geen normale situatie. Op kantoor lopen we af en toe nog naar het toilet of naar het koffiezetapparaat, waardoor je niet alleen beweging krijgt maar ook sociale contacten krijgt. En dat is iets anders, dat is ook aangetoond, dat als jij meerdere sociale contacten hebt dat het eigenlijk heel goed is voor je hersenen, de neuroplasticiteit van je hersenen.  

Arjen Banach: Oh, ook dat. Dus alleen al daaraan kunnen we zeggen dat het echt alleen maar via het scherm contact hebben, ook niet goed is voor ons brein?

Margriet Sitskoorn: Ja inderdaad, dat is echt anders. Dat hebben we natuurlijk de afgelopen tijd ook wel gemerkt: op sommige vlakken is het wel handig, want ook ik merk dat als ik niet overal meer naartoe hoef met de auto, ja dat scheelt enorm veel tijd.  

Arjen Banach: Precies.

Margriet Sitskoorn: Maar aan de andere kant is het contact dat we met elkaar hebben, elkaar echt in de ogen kunnen kijken, nieuwe ideeën die zomaar ontstaan omdat je elkaar toevallig ergens tegenkomt, ja dat missen we enorm. En dat is echt iets wat de hersenen nodig hebben, goed sociaal contact.  

Arjen Banach: Nou, interessant. En waar ik ook nog wel benieuwd naar ben – en dat is nu iets wat we ook in toch die nieuwe vorm van werken meer gaan zien – dat is die werk/privé-balans. Dat is sowieso een beetje verstoord in dat coronatijdperk. Hoe kijk jij daarnaar als onderzoeker, werk/privé-balans in je brein?  

Margriet Sitskoorn: Ook daar zie ik niet alleen de verantwoordelijkheid voor de werknemer, maar ook voor de werkgever. Er wordt toch wel vaak gezegd dat wij allemaal… Natuurlijk hebben we allemaal een eigen verantwoordelijkheid, maar sommige dingen zijn zo dwingend en werken zo sterk in op de hersenen, dat het heel erg moeilijk is om daar zelf continu de juiste keuze in te maken. Bijna iedereen heeft tegenwoordig zijn agenda en zijn mail op zijn telefoon. Dat betekent dat als je je ogen open doet ‘s ochtends, dat je meteen kunt checken, dat je ‘s avonds meteen kunt checken. Nou, en daarvan weten we ook dat dat eigenlijk niet zo goed is voor de hersenen. Want dat betekent inderdaad, wat je al zei, dat ontspanning en inspanning en werk en privé, dat dat volledig door elkaar doorloopt. En dat je eigenlijk altijd in je hoofd zit met dingen die nog moeten. Ik raad mensen ook wel eens aan: in plaats van alleen maar aan je to do-list te werken zou je eigenlijk ook moeten werken aan een to don’t-list.  

Arjen Banach: Mooi, ja.  

Margriet Sitskoorn: Ja, dus vooral ook voor jezelf bepalen, prioriteiten stellen: wat wel, wat niet. En daarin ook: wanneer wel, en wanneer niet.  

Arjen Banach: Oh, dat is een hele mooie. En dit zou je dus ook misschien niet alleen moeten doen maar juist ook: maak het eens bespreekbaar in je team?  

Margriet Sitskoorn: Zeker, maak het bespreekbaar met elkaar. Want bij heel veel van dit soort dingen zul je merken dat eigenlijk iedereen daar wel mee zit. 

Arjen Banach: Ja.  

Margriet Sitskoorn: En we leven nog steeds wel een beetje in de maatschappij waar je eigenlijk altijd het liefste wilt zeggen dat je 24 uur per dag werkt, nauwelijks slaapt en het altijd druk hebt. Maar dat moet er echt een beetje af. Dat dient niets of niemand; niet jezelf, niet het bedrijf.  

Arjen Banach: Nee. En dat is dus ook eigenlijk iets wat je als werkgever misschien juist in deze wat uitdagendere tijden wel wat meer aan mag zetten.

Margriet Sitskoorn: Ja, zeker.

Arjen Banach: Dat het juist niet een goed teken is als je te betrokken, te druk bent.

Margriet Sitskoorn: Ja, we weten ook dat als je heel veel multitaskt bijvoorbeeld, en als je to do-list oneindig is, dat dat de kwaliteit van het werk niet ten goede komt, maar ook de mentale en fysieke gezondheid van mensen niet ten goede komt. Dus dat is zeker iets om wat meer over na te denken. 

Arjen Banach: Ah, mooi. Nou, we zijn bijna aan die 1000 stappen, Margriet. Mijn laatste vraag. Nou moet je dit natuurlijk… Je hebt dit gehoord, dan ga je dit bespreekbaar maken in het team. En wat zijn nou de eerste zaken waar je eens met elkaar op moet gaan zitten: laten we hierover eens met elkaar het gesprek gaan voeren om dat brein wat gezonder te behandelen?  

Margriet Sitskoorn: Ja. Ik zou met elkaar eens bespreken: wat willen we behouden, wat veranderd is in coronatijd? Wat heeft me heel veel gebracht? En wat willen we absoluut niet? Wat missen we van de traditionele manier van werken, wat bracht ons daar heel veel? Dus daar zou ik eerst eens over gaan praten. En ook: waarom? Waarom is dat nou net goed of net niet goed? Dus ik denk dat dat een van de eerste dingen is. Het tweede is toch dat je eigenlijk in je dagindeling een soort variatie moet hebben waarin zowel bewegen als denken als rust een goede balans hebben. Dat is eigenlijk iets anders wat we zouden moeten doen. 

Arjen Banach: Mooi. Dat is ook een goede: de balans tussen bewegen, rust en denken, dat die mooi terugkomt in je agenda. En dat zal waarschijnlijk bij heel veel luisteraars nog niet in optima forma het geval zijn. Margriet, mag ik je hartelijk danken voor je inspiratie.  

Margriet Sitskoorn: Zeer zeker, heel graag gedaan.

Arjen Banach: Dat waren de 1000 stappen met Margriet Sitskoorn. En hopelijk heb je nu een iets beter beeld van hoe invloed uit te kunnen oefenen op je hersenen, en wat neuroplasticiteit precies inhoudt. En ga met elkaar het gesprek voeren over wat je behoudt van het werken op afstand, en vooral ook waar je afscheid van gaat nemen – de to don’t-list is een hele belangrijke. Als je hebt meegelopen, complimenten. En wil je nou nog meer inspiratie, ga dan naar www.zilverenkruis.nl/zakelijk.