Van praten naar doen: overheid en bedrijven op de bres tegen werkstress

In een Kamerbrief eerder dit jaar schrijft demissionair staatssecretaris Nobel van SZW dat 1 op de 5 medewerkers in 2023 burn-outklachten had. Hoe ligt die verhouding bij jongwerkenden?

“1 op de 5 is het landelijk gemiddelde. Bij jongeren gaat het zelfs om een kwart van het arbeidspotentieel. Ook de ernst van de klachten neemt toe, dus daar is echt iets aan de hand. Het is een complex en lastig onderwerp. Burn-out en stress zijn niet alleen aan werk toe te schrijven. Jongwerkenden hebben – meer dan hun oudere collega’s – last van persoonlijke, sociale en maatschappelijke factoren die voor onzekerheid en stress zorgen. Zo raakt de huizencrisis vooral starters. Die maken zich in toenemende mate ook zorgen om oorlogen op verschillende continenten, en om de impact van klimaatproblematiek op hun toekomst. Als je daarnaast bijvoorbeeld ook een studieschuld afbetaalt of mantelzorger moet zijn, zorgt dat voor veel stress.”

In februari dit jaar nam u het initiatief voor een maatschappelijk debat over het mentaal welzijn van jongwerkenden. Wat was vooraf uw verwachting van dat debat?

“Dat de problematiek onder jongeren toeneemt, was voor ons aanleiding om extra aandacht aan deze groep te besteden. Het thema wordt bovendien nog urgenter door de stijgende arbeidsmarktkrapte. Op ons verzoek heeft De Argumentenfabriek samen met Zilveren Kruis daarom werkgevers, opleiders, oud-studenten, wetenschappers en jongwerkenden bijeengebracht om in het debat met elkaar van gedachten te wisselen. Onze Arbowet legt een belangrijke verantwoordelijkheid bij werkgevers om psychosociale arbeidsbelasting tegen te gaan. Maar ook de transitie van onderwijs naar werk speelt een grote rol. Zoals de beroepspraktijkvorming in het mbo, waarbij onderwijsinstellingen en leerbedrijven samen fungeren als opleider. Naast hun inbreng was ook de bijdrage van jongwerkenden tijdens het debat enorm waardevol. Zij wisten heel beeldend te vertellen waar ze tegenaan lopen, hoe ze dat ervaren en welke behoeften ze hebben. De Argumentenfabriek heeft alle uitkomsten teruggebracht tot praktische handelingsperspectieven voor alle actoren, weergegeven in een mooie infographic.  Dat was ons doel met dit debat, naast het overbrengen van de urgentie van dit thema. Gezien het enthousiasme van alle deelnemers is die missie wat ons betreft geslaagd.”

Wat is volgens u de meerwaarde van zo'n publiek-private samenwerking van de overheid met partijen als Zilveren Kruis en De Argumentenfabriek?

“Als ministerie kunnen we alles vangen in wetten of andere landelijke kaders.  Maar soms moet je partijen inspireren of faciliteren om het juiste te doen voor een specifieke doelgroep. Daarom hebben we vanuit het ministerie een paar jaar terug het programma Brede Maatschappelijke Samenwerking burn-outklachten (BMS) opgetuigd om met publieke en private partijen burn-out en werkstress zoveel mogelijk te voorkomen. Voor de doelgroep jongwerkenden heeft De Argumentenfabriek de juiste expertise en Zilveren Kruis heeft als grote zorgverzekeraar toegang tot aansprekende ondernemers die voor ons lastiger te mobiliseren zijn. Voor het vervolg op het maatschappelijk debat vinden we vooral mkb-bedrijven interessant. De meeste grote bedrijven investeren al veel in mentaal welzijn. Het mkb heeft daarvoor vaak minder mogelijkheden. Daarom kijken we met Zilveren Kruis hoe we goede voorbeelden van grote bedrijven omtrent de begeleiding van jongwerkenden kunnen vertalen naar wat werkt voor het mkb. Publiek-private samenwerking is een heel mooie manier om goede voorbeelden breed navolging te laten krijgen.”

Een centraal thema is het belang van eigen regie voor mentaal welzijn. Uit de praktijk blijkt evenwel ook dat medewerkers onder hoge druk niet altijd in staat zijn om zelf die regie te nemen. Hoe kijkt het ministerie naar deze paradox en naar de balans tussen de verantwoordelijkheid van de medewerker en de zorgplicht van de werkgever?

“Autonomie en regelmogelijkheden zijn belangrijk voor medewerkers om positieve invloed te hebben op werkdruk en werkstress. In welke mate dat mogelijk is, hangt niet alleen af van de werkgever, maar ook van het werk zelf. Tijdens het maatschappelijk debat werd gewezen op het belang van beroepsoriëntatie. Wat brengt een bepaald beroep met zich mee, als je kijkt naar de zwaarte van taken, zelfstandigheid en werkdruk – en kun je dat aan? Een goede matching tussen jongwerkenden en vacatures maakt veel verschil. Daar ligt een rol voor onderwijsinstellingen en werkgevers. Zij moeten jongeren op weg naar hun 1e baan goed voorlichten en selecteren.”

Hoe gaat u ervoor zorgen dat de inzichten en verbetervoorstellen uit het debat niet op de plank belanden, maar een concrete bijdrage zullen leveren aan bijvoorbeeld beleidsvorming of overheidscampagnes?

“Het debat heeft heel veel opgeleverd. Zoals het belang van de onboardingfase, en hoe lang je die extra begeleiding van een jongere laat doorlopen. 1 van de uitkomsten is dat de begeleiding van jongwerkenden in de praktijk te snel stopt, waardoor veel uitval en verloop optreedt. Een ander voorbeeld is de behoefte van jongeren om ervaringen uit te kunnen wisselen met peers – andere jongwerkenden. Zo’n peer-community kan nut hebben binnen een groot bedrijf, maar veel mkb’ers zijn daar te klein voor. Samen met partijen als Zilveren Kruis kijken we momenteel of en hoe we de belangrijkste inzichten en praktijkvoorbeelden een goed vervolg kunnen geven, zodat ze breder in de praktijk navolging gaan krijgen.”