De kunst van inspannen en ontspannen

Wat is stress?

‘Er is heel veel verwarring over wat je stress noemt. Daar begint eigenlijk het grote misverstand al,’ aldus Carolien. Ze is directeur van het CSR Centrum, één van de grootste stressmanagementinstituten van Nederland. Carolien: ‘Wat wij stress noemen is één van de mogelijke effecten van iets wat altijd in je lichaam gaande is. Het blijkt dat we altijd in zekere mate ‘gestrest’ zijn. Als we ontspannen zijn, zoals tijdens de slaap, werkt het stresssysteem op een basaal niveau. Maar als we ons inspannen, gaat het direct harder werken. Dan geeft het een beetje gas, zou je kunnen zeggen. Dat voel je bijvoorbeeld aan je hartslag die tijdens inspanning een beetje stijgt (denk aan 72 slagen per minuut in plaats van 62 tijdens rust). Als je in gevaar bent, of heel bang, dan geeft het stresssysteem vol gas en dat noemen de meeste mensen ‘stress’.’

Adrenaline en cortisol

Bij ontspanning is het stresssysteem dus nog steeds werkzaam. Carolien: ‘We hebben altijd adrenaline en cortisol in ons bloed, maar alleen als we rustig zijn, kan het herstelsysteem - dat kun je de rem noemen- ervoor zorgen dat we herstellen van onze inspanningen. Dan krijgen de weefsels en cellen die we gebruikten de gelegenheid om bij te komen. Er worden nieuwe voorraden aangelegd en de rommel in cellen wordt opgeruimd en deze vernieuwen ze zich. In feite bereid je je tijdens rust voor op de volgende periode waarin je actief bent.’

Golven tussen in- en ontspanning

Carolien: ‘Die afwisseling van inspanning (gas geven) en ontspanning (remmen) noemen we veerkracht. Als je veerkrachtig bent, kun je soepel schakelen tussen gassen en remmen. Het is in feite geen balans, maar een golfbeweging. De hele dag door span je je continu dan eens wat meer in en dan weer minder. Door die hele golfbeweging te maken, behoud je je veerkracht. Als je die beweging tijdens een werkdag niet helemaal naar beneden, naar ontspanning, maakt - bijvoorbeeld omdat je de ene back-to-back meeting na de andere hebt - dan is het na afloop van zo’n dag moeilijker om de beweging naar beneden te maken. Dan blijft je stresssysteem langer nadieselen en lig je ’s nachts wakker of word je de volgende ochtend vroeg wakker. Je start de volgende (werk)dag een beetje vermoeid, want je bent niet helemaal hersteld. Dat komt de werkprestaties niet ten goede. Daarom is die golfbeweging maken zo belangrijk.’

Teveel inspannen of teveel ontspannen

Teveel inspannen of teveel ontspannen; het is aan beide kanten niet goed als het elkaar niet met dezelfde mate afwisselt. Carolien: ‘Je moet niet altijd in de ontspanningsmodus zitten, want we zijn ervoor gemaakt om actief te zijn en ons in te spannen. Maar het komt vaker voor dat we ons teveel inspannen. Bij inspanning is het niet zo dat je meteen een verschrikkelijk moeilijke taak moet doen, zoals het lopen van een marathon, maar je spant je al in als je extra je best doet voor een dagelijkse taak die moeite kost. Als je je steeds meer inspant dan dat je kunt ontspannen - en dus niet voldoende uitrust en herstelt - dan krijg je een negatieve balans. Je gebruikt te veel energie en materialen en je groeit te weinig dus je kan te weinig herstellen. Je immuunsysteem werkt dan ook minder goed. Eigenlijk verbruiken allerlei systemen in je lichaam meer dan je kunt aanvullen en dat is ongezond. Daar word je op den duur ziek of overspannen van.’

Rust start bij jezelf

Daarom is het volgens Carolien belangrijk dat leidinggevenden herkennen dat het normaal is dat een medewerker van inspanning vermoeid raakt. Mensen hebben van nature veel rust nodig om goed te kunnen functioneren. Carolien: ‘Als leidinggevende is het belangrijk om te beginnen bij jezelf. Krab jezelf eens achter je oren en bedenk je of je wel op tijd naar bed gaat en niet te lang voor de televisie hangt. Wat gebeurt er eigenlijk als je hierop let en hoe voel je je ‘s avonds als je de hele dag door keihard hebt gewerkt? Kun je dan nog sporten? En hoe slaap je eigenlijk ‘s nachts?’ 

‘Ik durf namelijk met zekerheid te zeggen dat iedereen rust nodig heeft. En als je dat van jezelf begrijpt, dan is de stap niet zo groot om vragen te stellen aan je medewerkers, niet over hoe gestrest ze zich voelen, maar over hoe uitgerust ze zijn. Goede vragen zijn bijvoorbeeld; ‘Als je thuiskomt, heb je dan nog energie om iets te gaan doen of moet niemand je meer lastigvallen en plof je liever neer op de bank?’ Of ‘Hoe slaap je eigenlijk?’ Want mensen die niet zijn uitgerust, zijn doodmoe maar kunnen gek genoeg niet goed slapen. Als je medewerkers aangeven dat ze moeite hebben met uitrusten, kun je gaan kijken waar het ‘m in zit.

Natuurlijk begin je het gesprek met de belasting op werk. Neemt iemand wel voldoende pauzes op een dag? Want als je inspannend werk hebt, is het goed om af en toe even die golfbeweging naar beneden te maken. Officieel moet je dit eigenlijk ieder uur of anderhalf uur een paar minuten doen. Maar wie doet dat nou?’ In ‘Laptop dicht en wel NU!’  bespreken we hoe je je medewerkers kunt helpen ontspannen.

Ontspannen medewerkers

Om te kunnen ontspannen, moeten medewerkers ook overdag tijdens het werk de golfbeweging tussen in- en ontspannen kunnen maken. Door ze elk uur tot anderhalf uur een rustmoment te laten pakken, komen ze ‘s avonds makkelijker in die ontspanningsmodus en dat zorgt ervoor dat ze goed kunnen slapen zodat ze de volgende dag fris van start kunnen. Maar vergeet niet; voor ontspannen medewerkers, start je eerst bij jezelf als leidinggevende.

Lees ook

Laptop dicht en wel NU!