De kunst van het succesvol falen Waarom het belangrijk is om je hersenen net zo goed te blijven trainen als je spieren

Het belang van blijven experimenteren en ontdekken

Arjan van Dam is arbeids- en organisatiepsycholoog, schreef het boek de kunst van het falen en juicht het proberen van nieuwe dingen enorm toe. 'Ik zou zelfs zeggen dat het een noodzakelijkheid is om nieuwe dingen te leren. Het verrijkt je als mens en stimuleert je hersenen.' Dat belang is er voornamelijk als kind, maar ook op latere leeftijd levert ontdekken en proberen nog veel voordelen op. Arjan: 'Als kind doen we niet anders dan op ontdekking gaan, we hebben een aangeboren drang om de wereld te verkennen. Het is ook de enige manier om je omgeving te leren kennen. Maar als je ouder wordt, neemt die drang af. Dat is ook best logisch, want je weet inmiddels veel meer van de wereld waarin je leeft.'

Op latere leeftijd is experimenteren en ontdekken geen must meer, maar draait het meer om fit blijven. 'Je moet je hersenen zien als een soort spier. Als je die niet gebruikt, neemt de kracht af. Op latere leeftijd is het lastig om die weer op niveau te krijgen, dus is het belangrijk dat je je hersenen blijft stimuleren en trainen. Nieuwe dingen leren helpt daar ontzettend bij.'

Bang om te falen

Stiekem weten we allemaal wel dat het goed is om jezelf mentaal te blijven prikkelen. Maar wat weerhoudt ons ervan om dat te doen? 'Dat komt van het idee dat we niet graag afgaan of afgewezen willen worden', verklaart Arjan. 'Mensen hebben van nature een behoefte om dingen te kunnen en ergens beter in te worden. Maar als anderen je beoordelen op dat waarin je je ontwikkelt, is de druk veel hoger om te falen. Vooral omdat je natuurlijk niet wil dat anderen slecht over je gaan denken.'

Een ander onderdeel van ons uit- of afstelgedrag is het creëren van onrealistische doelen, weet Arjan. 'Hoe groter het project, hoe groter de druk. Dat voel je ook op je werk. Als je je leerdoel te groot maakt, begin je er niet eens aan. Je moet denken in kleine stappen, doelen zo maken dat ze realistisch zijn.' Hij maakt een vergelijking met het hoogspringen. 'Als ik wil weten wat voor jou een uitdagende hoogte is, gaan we eerst een paar keer testen met de hoogte van de lat. Over een lage lat spring je zo heen, maar dat geeft weinig voldoening. Het zorgt zelfs voor verveling en dat stimuleert je niet om verder te gaan. Maar bij een te hoge lat slaat de verveling om in angst, en wil je óók niet meer springen. De kunst is dus om de lat op een uitdagende hoogte te leggen. Gezonde spanning en motivatie zit tussen verveling en angst in'

Faalangst en ontwikkeling op de werkvloer

Ondanks dat falen onderdeel is van de titel van zijn boek, is Arjan geen groot fan van het woord: 'Het woord falen past eigenlijk niet bij iets nieuws leren. Als je iets wil proberen, kan het in feite niet mislukken. Want als iets fout gaat, probeer je uit te zoeken waaróm dat fout gaat. En als je dat uitzoekt, leer je alweer iets nieuws.' Die positieve mindset ontbreekt alleen nog weleens op de werkvloer. Veel mensen krijgen geen ruimte om fouten te maken en tijd om zichzelf iets eigen te maken. Gelukkig zijn er steeds meer werkgevers die begrijpen dat je een veilige omgeving nodig hebt om jezelf te kunnen blijven ontwikkelen, ziet ook Arjan: 'De ideale werkomgeving heeft een hoge mate van psychologische veiligheid. Dat zijn werkgevers die snappen dat fouten er zijn om van te leren, om er op termijn winst uit te halen. Gaat er iets mis, dan moet je als werkgever vragen hoe dat mis is gegaan, wat je nodig hebt om de fout eventueel te herstellen, welke begeleiding je nodig hebt… dan kunnen mensen echt groeien.'

'Omgevingen waar fouten zoveel mogelijk vermeden moeten worden, zoals kerncentrales, operatiekamers en bij vliegmaatschappijen, worden fouten juist als hele belangrijke bronnen van informatie gezien. Het besef is daar dat mensen nou eenmaal fouten maken door allerlei redenen. Je kunt je dag niet hebben, iets kan je simpelweg niet liggen, het materiaal werkt niet mee, noem maar op. Deze bedrijven gebruiken de 'faalinformatie' om het proces uiteindelijk te verbeteren. Het menselijk falen is voor hen een uitgangspunt. Soms zie je van die slogans voorbij komen als Failing is not an option. Dat is belachelijk. Vrij vertaald betekent dat: menselijk zijn is geen optie.'

Uitgestelde succeservaringen

Een leerproces gaat met vallen en opstaan. Dat weten we allemaal. 'Een succeservaring voedt altijd je vertrouwen in eigen kunnen. En als iets je niet lukt, moet je dat om proberen te zetten naar iets positiefs. Het lukte niet, maar wat gaan we daaraan doen? Iets wat niet loopt als gepland of gehoopt is ongelooflijk interessant. Je brein gaat harder werken van fouten als je iets wil leren, zolang je er maar voor open staat.' 

Er is nog wel één kleine maar: 'Stel dat je de mist in gaat op een examen, dan kan die ervaring je vertrouwen behoorlijk afbreken. Zeker als je aan anderen laat zien dat je goed of beter bent geworden in datgene waar je mee bezig was. Zie je wel, ik kan het niet. Faalervaringen verzwakken het vertrouwen in eigen kunnen, met name op de momenten dat je je kwaliteiten aan anderen wilde tonen. Maar als je écht wil leren, jezelf écht wil ontwikkelen, dan zijn er altijd mensen die je daarbij kunnen helpen. Dat kan bij het vinden van een nieuwe manier van leren zijn, of in het steunen bij het behalen van je doel. Daarmee wordt iedere fout die je hebt gemaakt uiteindelijk toch nog een succes. En dat is dus succesvol falen. Mooi hè?'

Lees ook

Kwetsbaarheid op de werkvloer